Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp

Diễn đàn được tổ chức ngay sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 tại Kỳ họp thứ 10, nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 70 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển ngành năng lượng. Đây được xem là dấu mốc chính sách quan trọng, mở ra giai đoạn mới cho quá trình cải cách và hoàn thiện thị trường năng lượng tại Việt Nam theo hướng hiện đại, minh bạch và hội nhập sâu rộng.

Với sự tham gia của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, nhà khoa học, hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp, Diễn đàn tạo không gian đối thoại chính sách đa chiều, để các bên cùng trao đổi, phân tích, nhận diện những cơ hội và thách thức lớn, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm thúc đẩy hình thành và vận hành hiệu quả thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch tại Việt Nam.

Tái cơ cấu ngành năng lượng – yêu cầu tất yếu

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI, nhấn mạnh năng lượng được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, vừa phải đi trước một bước để mở đường cho phát triển, vừa bảo đảm duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội.

Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI phát biểu tại diễn đàn.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt nhiều kết quả tích cực, cơ bản đáp ứng các mục tiêu của Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia. Sản lượng năng lượng tăng bình quân khoảng 10%/năm, thị trường điện từng bước hình thành theo lộ trình, giá điện và giá than đã có điều chỉnh theo cơ chế thị trường.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại những điểm chồng chéo, chưa thực sự thống nhất trong triển khai thực thi các luật liên quan như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường… Điều này dẫn tới vẫn còn khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, kéo dài thời gian triển khai dự án, gia tăng chi phí tuân thủ và rủi ro cho doanh nghiệp.

Đáng chú ý, Việt Nam hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh hay những cấu phần quan trọng khác để thúc đẩy cạnh tranh, minh bạch và đáp ứng yêu cầu chuyển dịch năng lượng bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành hiệu quả khi được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, đồng bộ, nhất quán và có khả năng dự báo dài hạn.

Quang cảnh diễn đàn.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giám sát giao dịch thị trường năng lượng còn ở mức khiêm tốn, chưa phát huy vai trò trong việc nâng cao tính minh bạch, phòng ngừa rủi ro...

Giá năng lượng và minh bạch thị trường – điểm nghẽn cần tháo gỡ

Các đại biểu tại Diễn đàn cho rằng, cơ chế giá năng lượng, đặc biệt là giá điện, hiện vẫn chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, truyền tải, phân phối và các yếu tố rủi ro thị trường. Việc điều chỉnh giá còn chậm, thiếu tính linh hoạt và dự báo, làm giảm động lực đầu tư và hạn chế sự tham gia của khu vực tư nhân.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giám sát thị trường năng lượng còn ở mức khiêm tốn, chưa phát huy vai trò trong nâng cao tính minh bạch, phòng ngừa rủi ro và bảo vệ cạnh tranh lành mạnh.

ĐBQH Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam.

Theo ĐBQH Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là yêu cầu sống còn trong bối cảnh Việt Nam vừa phải bảo đảm an ninh năng lượng, vừa thực hiện chuyển dịch xanh. Nhu cầu điện giai đoạn 2026–2030 có thể tăng từ 12–13%/năm, thậm chí cao hơn khi tính đến tác động của kinh tế số và trí tuệ nhân tạo. “Nếu thiếu minh bạch và cạnh tranh lành mạnh, thị trường sẽ khó thu hút nguồn vốn đầu tư xã hội,” ông Huân nhấn mạnh.

Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, các đại biểu đề xuất triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp. Trước hết, cần thực hiện quyết liệt và hiệu quả các Nghị quyết của Đảng và Quốc hội liên quan đến phát triển năng lượng, đặc biệt là Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026–2030.

Cùng với đó là rà soát, đồng bộ hóa hệ thống pháp luật, loại bỏ xung đột, chồng chéo; tăng cường năng lực quản lý, giám sát thị trường; bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi người tiêu dùng.

TS. Nguyễn Quốc Thập - Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam.

Việc ứng dụng công nghệ số được xác định là giải pháp then chốt, thông qua xây dựng hệ thống dữ liệu thị trường tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong dự báo cung – cầu, giám sát giao dịch và phát hiện bất thường, qua đó nâng cao niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, đại diện các hiệp hội và tập đoàn lớn cho rằng một thị trường năng lượng minh bạch, có thể dự báo là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư trong và ngoài nước.

Theo TS. Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam, lợi thế lao động rẻ, năng lượng rẻ không còn đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư. Doanh nghiệp cần nguồn năng lượng ổn định, sạch và cơ chế giá minh bạch, phản ánh đúng chi phí.

Các ý kiến tại Diễn đàn thống nhất rằng, trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng cao và chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu cải cách thể chế mà còn là nền tảng bảo đảm an ninh năng lượng, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và hỗ trợ tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.