Vùng Vịnh đổ 2.200 tỷ USD cho AI: Tiền có mua được ngôi vị cường quốc công nghệ?

Ván cược nghìn tỉ đô la của vùng Vịnh với trí tuệ nhân tạo

Các quốc gia giàu dầu mỏ tại vùng Vịnh đang thực hiện cú đổ tiền chưa từng có trong lịch sử công nghệ toàn cầu. UAE cam kết 1.400 tỷ USD trong 10 năm, Saudi Arabia hứa 600 tỷ USD, Qatar bỏ ra 1.200 tỷ USD. Tổng cộng khoảng 2.200 tỷ USD từ ba quốc gia này đang đổ vào AI, chip, hạ tầng số trong khoảng thời gian từ năm 2025 đến 2035.

Con số này gây choáng khi so sánh với tổng vốn hóa của nhiều ngành công nghiệp truyền thống. Bốn gã khổng lồ công nghệ Mỹ (Amazon, Microsoft, Google, Meta) dự kiến chi khoảng 325 tỷ USD chỉ trong năm 2025 cho hạ tầng AI. Nhưng quỹ đầu tư chủ quyền của các nước vùng Vịnh sở hữu tổng tài sản vượt 4.000 tỷ USD, nguồn lực tài chính khiến cả Silicon Valley phải ngoảnh lại.

Cuộc chơi lớn từ những lợi thế tự nhiên

Ba yếu tố giúp vùng Vịnh tham gia cuộc đua AI ở tầm cao. Thứ nhất là năng lượng rẻ, dồi dào từ dầu khí, năng lượng hạt nhân và mặt trời. Trung tâm dữ liệu AI tiêu thụ điện khổng lồ, chi phí năng lượng thấp tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội so với Mỹ hay châu Âu. Thứ hai, đất đai rộng lớn cùng thủ tục hành chính linh hoạt giúp triển khai hạ tầng nhanh hơn. Thứ ba, nguồn vốn nhà nước sẵn sàng đầu tư dài hạn, không chịu áp lực lợi nhuận ngắn hạn như các công ty tư nhân.

UAE đang xây dựng khuôn viên AI rộng 10 dặm vuông tại Abu Dhabi do công ty G42 dẫn đầu, với công suất 5 gigawatt. Giai đoạn đầu tiên là cụm máy chủ 1 gigawatt dự kiến hoạt động từ 2026, phục vụ gần một nửa dân số toàn cầu sống trong bán kính 3.200 km tính từ UAE. Cơ sở này sử dụng điện hạt nhân, năng lượng mặt trời và khí đốt, được mô tả là hạ tầng AI lớn nhất bên ngoài nước Mỹ.

Bên kia biên giới, Saudi Arabia thành lập công ty Humain thuộc Quỹ Đầu tư Công PIF với tham vọng biến vương quốc thành thị trường AI lớn thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc. Humain ký hợp đồng với Nvidia để nhập 18.000 chip Blackwell (GB300) tiên tiến nhất, đồng thời hợp tác với AMD trị giá 10 tỷ USD.

Ván cược nghìn tỉ đô la của vùng Vịnh với trí tuệ nhân tạo

Những rào cản khó vượt

Dù tiềm lực tài chính mạnh, vùng Vịnh vẫn đối mặt thách thức lớn khi chuyển vốn thành năng lực công nghệ thực sự. Nguồn nhân lực AI là điểm nghẽn quan trọng nhất. Các vị trí kỹ sư AI, chuyên gia học máy, nhà nghiên cứu thuật toán ở Saudi Arabia thiếu hụt trầm trọng. Nhiều dự án phải thuê chuyên gia nước ngoài với chi phí cao, nhưng việc giữ chân họ lâu dài vẫn khó khăn.

Vấn đề thứ hai nằm ở mô hình kinh doanh. Các nước này đang đầu tư khổng lồ vào phần cứng (máy chủ, chip, trung tâm dữ liệu) nhưng chưa xây dựng được mô hình thu về doanh thu bền vững từ AI. Họ cần các ứng dụng AI thực tế, sản phẩm số có người dùng, nền tảng tạo ra giá trị kinh tế lâu dài chứ không chỉ hạ tầng đồ sộ.

Rủi ro địa chính trị và an ninh dữ liệu khiến nhiều công ty công nghệ Mỹ, châu Âu còn dè dặt. Chính quyền Trump mới đây mở cửa xuất khẩu chip AI tiên tiến sang vùng Vịnh, nhưng kèm theo yêu cầu an ninh nghiêm ngặt để ngăn công nghệ rò rỉ sang Trung Quốc. G42 của UAE đã phải bán hết cổ phần trong ByteDance (công ty mẹ TikTok) và cắt quan hệ với Huawei của Trung Quốc để được Mỹ chấp thuận tiếp cận chip Nvidia.

Các chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER) nhận xét rằng dữ liệu có thể trở thành "dầu mới", nhưng con đường từ nguyên liệu thô đến sản phẩm cuối cùng phức tạp hơn nhiều so với công nghiệp dầu khí truyền thống.

Bài học cho Việt Nam

Ván cược của vùng Vịnh mang đến những góc nhìn quan trọng cho Việt Nam trong hành trình chuyển đổi số. Hạ tầng công nghệ tốt là nền tảng, nhưng phải đi kèm đầu tư mạnh vào giáo dục, đào tạo nhân lực AI từ đại học đến nghiên cứu sau đại học. Vùng Vịnh đang mắc phải sai lầm khi xây dựng "giàn khoan" khổng lồ trước khi có đủ người vận hành.

Việt Nam cần tránh tập trung quá nhiều vào cơ sở hạ tầng mà quên phát triển ứng dụng thực tế. AI phải thâm nhập vào sản xuất, y tế, giáo dục, chính quyền số để tạo giá trị kinh tế đo đếm được, chứ không chỉ dừng lại ở các trung tâm nghiên cứu hay phòng thí nghiệm.

Hợp tác quốc tế cần được cân nhắc kỹ lưỡng. UAE và Saudi Arabia đang kết nối với các tập đoàn công nghệ Mỹ như Nvidia, Oracle, Microsoft để tiếp cận công nghệ đỉnh cao và chuỗi giá trị toàn cầu. Việt Nam có thể học hỏi cách tiếp cận này, nhưng phải đảm bảo quyền tự chủ công nghệ và an ninh dữ liệu quốc gia.

Cuộc chơi AI tại vùng Vịnh là ván cược chiến lược về tương lai kinh tế sau kỷ nguyên dầu mỏ. Họ tin rằng vị trí trong chuỗi giá trị số toàn cầu sẽ quan trọng hơn nguồn tài nguyên thiên nhiên. Khả năng thành công phụ thuộc vào việc họ biến tham vọng thành hiện thực như thế nào: từ vốn thành sản phẩm, từ máy móc thành năng lực con người, từ dữ liệu thô thành trí tuệ nhân tạo tạo ra giá trị thực.