Điện mặt trời mái nhà ở huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận - Ảnh: QUANG ĐỊNH.

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), trong 4 tháng đầu năm nay, tỉ lệ huy động nguồn điện từ năng lượng tái tạo chiếm tới 15,1%, trong đó ĐMT đạt 9,26 tỉ kWh và điện gió đạt 4,78 tỉ kWh.

Việc phát triển nguồn năng lượng tái tạo trong hệ thống điện đặt ra không ít thách thức khi lệch pha cung cầu, các hệ thống ĐMT chỉ phát được trong khung giờ từ 7-17h và đạt đỉnh công suất vào 11-14h30, trong khi cao điểm tiêu thụ điện là 9-11h và 14-16h vào mùa hè và 17-19h vào mùa đông.

Điều này dẫn tới một lượng lớn nguồn điện tái tạo trong thời điểm công suất đạt đỉnh bị dư thừa, gây lãng phí, trong khi những thời điểm nhu cầu tiêu thụ tăng cao, vào giờ cao điểm lại không thể đáp ứng.

Vì vậy, giải pháp lưu trữ điện với bộ lưu trữ năng lượng được tính đến, mang lại lợi ích rất lớn cho người sử dụng và cả hệ thống điện.

Vấn đề đặt ra là hệ thống pin lưu trữ này có chi phí đầu tư cao nên không phải cá nhân, tổ chức nào lắp đặt hệ thống ĐMT áp mái cũng có khả năng đầu tư.

Cũng theo vị này, muốn người dân và doanh nghiệp đầu tư hệ thống pin lưu trữ, cần phải có cơ chế mua bán điện từ hệ thống lưu trữ.

Với kinh nghiệm ở một số nước đã áp dụng cơ chế nhà máy ảo, tức là tất cả nguồn năng lượng ĐMT áp mái phân tán được xem như một nguồn phát và được huy động khi công suất đỉnh của hệ thống ở mức cao. Khi đó, một đơn vị tư nhân sẽ có vai trò thu gom nguồn điện này để phát lưới.

Nguồn điện này phục vụ một số trường hợp khi hệ thống cần để điều tần hoặc điều áp, là dịch vụ phụ trợ hệ thống, nên chi phí được thanh toán trong trường hợp này không phải giá mua bán điện mà là giá dịch vụ phụ trợ hệ thống và mức giá này rất cao.

Đã đến lúc thiết lập một khung pháp lý để đảm bảo sự phát triển lâu dài của hệ thống lưu trữ, đảm bảo an toàn cho lưới điện.

Mặc dù chi phí lưu trữ năng lượng đã giảm đáng kể, nhưng vẫn còn cao. Trong những năm gần đây, các nhà đầu tư vào các trang trại điện mặt trời mái nhà đã xem xét việc lắp đặt hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) để lưu trữ điện dư thừa trong giờ cầu thấp (ban ngày) và bán lại điện này vào lưới quốc gia vào giờ cầu cao (ban đêm).

Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có cơ chế mua điện từ hệ thống lưu trữ năng lượng trong khi chi phí lắp đặt hệ thống này cao, hiệu suất thấp và khả năng thu hồi vốn thấp.

Đối với hộ gia đình và doanh nghiệp, chi phí của các hệ thống lưu trữ điện từ vài kW có thể lên đến hàng trăm triệu đồng, làm cho việc lắp đặt hệ thống này trở nên hiếm hoi.

Các khảo sát cho thấy giá của các hệ thống lưu trữ đã giảm đáng kể theo thời gian, và số lượng lắp đặt cũng đã tăng cao. Nhiều nhà cung cấp điện mặt trời đang cung cấp các gói bao gồm cả hệ thống lưu trữ, với giá dao động từ 14 đến 30 triệu đồng mỗi kW tùy thuộc vào tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, nguồn gốc thương hiệu...

Với một hệ thống điện mặt trời 10 kWp, giá dao động từ 145 triệu đồng ở miền Bắc đến 180 triệu đồng ở miền Nam, bao gồm cả hệ thống lưu trữ.

Theo một số doanh nghiệp, chi phí trung bình đầu tư cho pin lưu trữ là 4 triệu đồng mỗi kW với hệ số lưu trữ là 50%. Tuổi thọ trung bình của các loại pin lưu trữ này chỉ từ 3-5 năm, một số loại kéo dài từ 5-15 năm nhưng giá thành sẽ cao hơn.

Sau khi thiếu điện năm ngoái, nhiều người dân đã chủ động lắp đặt hệ thống lưu trữ điện với chi phí khoảng từ 14-16 triệu đồng mỗi kW cho cả hệ thống điện mặt trời, phổ biến nhất là hệ 6-10 kW. Với hệ thống lưu trữ, mức giá dao động từ 80-100 triệu đồng cho hệ thống lưu trữ có công suất khoảng 6-7 kW.

Tuy nhiên, vẫn cần có một cơ chế mua bán điện từ các hệ thống lưu trữ. Mặc dù các chính sách khuyến khích phát triển hệ thống điện mặt trời mái nhà, nhưng hiện vẫn chưa có quy định cụ thể trong dự thảo luật. Do đó, Bộ Công Thương đã đề xuất cho Chính phủ xem xét, quyết định theo thẩm quyền.

Giúp ổn định hệ thống điện

Ông Phạm Đăng An - Phó Tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group - cho hay có sự chênh lệch lớn về giá điện khi được lưu trữ và phát ra so với việc mua trực tiếp.

Ví dụ, trong khi giá mua điện trực tiếp từ EVN chỉ là 3 đồng, nhưng khi đầu tư hệ thống lưu trữ điện và sau đó phát ra, giá điện có thể tăng lên đến 5 đồng do chi phí khấu hao cho thiết bị lưu trữ.

Cũng theo ông An, việc lưu trữ năng lượng đang gặp khó khăn về mặt thương mại vì chi phí đầu tư công nghệ lưu trữ vẫn còn cao và khó khăn trong việc đánh giá tính kinh tế của việc lưu trữ điện. Tuy nhiên, trong tương lai, những rào cản trên sẽ được tháo gỡ khi công nghệ thay đổi, giá thành rẻ hơn và có hành lang pháp lý rõ ràng.

Nếu có chính sách khuyến khích người dân và doanh nghiệp đầu tư hệ thống lưu trữ và bán lại điện cho lưới điện quốc gia thì sẽ góp phần giúp ổn định đối với hệ thống điện khi sử dụng năng lượng tái tạo.

Bà Sunita Dubey, chuyên gia quốc tế về năng lượng, cho hay việc tích hợp hệ thống lưu trữ vào cơ sở hạ tầng và lưu trữ năng lượng dư thừa sẽ giúp tăng cường tính linh hoạt của lưới điện, giảm lượng khí thải và giảm chi phí điện.

Tuy nhiên, để tối ưu hóa những lợi ích này, theo nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam phải đẩy nhanh việc triển khai hệ thống lưu trữ và thực hiện thêm các chính sách, quy định nhằm hỗ trợ phát triển hệ thống này.

Nhiều tổ chức và cá nhân vẫn lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà và đầu tư thêm vào các hệ thống lưu trữ dù chi phí lắp đặt cao, và việc bán điện dư thừa lên lưới.

Do đó, cần có một tiêu chuẩn kỹ thuật chung cho các thiết bị này, cũng như các biện pháp khuyến khích cho những người muốn lắp đặt hệ thống lưu trữ để sử dụng năng lượng dư thừa cho mục đích tự sử dụng.

Vấn đề này thực sự quan trọng và đang trở thành một phần không thể thiếu trong việc phát triển nguồn điện tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời, ở Việt Nam và trên toàn thế giới. Hệ thống lưu trữ điện giúp giải quyết vấn đề không ổn định của nguồn điện tái tạo bằng cách lưu trữ năng lượng dư thừa để sử dụng sau này khi cần thiết.

Để thúc đẩy việc sử dụng hệ thống lưu trữ điện một cách hiệu quả, cần có một khung pháp lý rõ ràng và cơ chế mua bán điện từ hệ thống lưu trữ. Điều này sẽ giúp giảm chi phí đầu tư ban đầu và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân và doanh nghiệp muốn đầu tư vào năng lượng tái tạo.

Bên cạnh đó, việc tạo ra các tiêu chuẩn kỹ thuật cho hệ thống lưu trữ cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo chất lượng và an toàn cho người sử dụng. Đồng thời, cần có các biện pháp khuyến khích và hỗ trợ từ chính phủ để đẩy mạnh việc lắp đặt hệ thống lưu trữ điện và tăng cường sử dụng nguồn năng lượng sạch.

Chi phí đầu tư pin lưu trữ giảm mạnh

Trao đổi với Báo chí, bà Elva Wang - Giám đốc khu vực Đông Nam Á của Trina Solar - cho biết chi phí đầu tư hệ thống lưu trữ điện đã giảm mạnh trong 10 năm qua.

Đặc biệt, từ năm ngoái đến nay, giá hệ thống lưu trữ giảm đến phân nửa, nên các nhà máy dễ dàng đầu tư hệ thống lưu trữ hơn.

Đáng chú ý, đã có những nhà máy sử dụng 100% nguồn điện từ ĐMT kết hợp với điện lưu trữ, như nhà máy của doanh nghiệp này tại VN.

Theo bà Elva Wang, với công nghệ lưu trữ thế hệ mới, doanh nghiệp này có hệ thống lưu trữ với công suất lên đến 4,07MWh, chỉ xếp vừa trong một container 20 feet và công nghệ làm mát mới nên giảm các nguy cơ về cháy nổ.

Tương tự, bà Trần Thị Thu Vân - Giám đốc quốc gia của SolaX Power - cho biết nhà sản xuất này cũng đang cung cấp nhiều hệ thống lưu trữ tại thị trường VN.

Giá pin lưu trữ đã giảm mạnh trong thời gian qua, người dân đầu tư dưới 100 triệu đồng là có hệ thống lưu trữ chất lượng với công suất khoảng 6-7kW.

"Nhu cầu dùng lưu trữ nhiều hơn, cộng với công nghệ cũng đã cải tiến nhiều, độ bền tốt hơn, nhiều hãng cũng sản xuất pin lưu trữ nên giá đã giảm mạnh" - bà Vân cho biết.

Cũng theo bà Vân, công nghệ pin cũng đã thay đổi, trước đây chủ yếu dùng pin axit chì với vòng đời sử dụng thấp, nhưng hiện nay chủ yếu đã chuyển đổi sang công nghệ Lithium với số lần sạch xả cũng như hiệu suất cao hơn.