Báo chí khoa học Việt Nam cần 'gỡ' rào cản để phát triển

Sáng 18/9, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam.), Hội thảo: "Sự đóng góp của báo chí trong tập hợp và xây dựng đội ngũ tri thức khoa học và công nghệ vững mạnh" diễn ra với sự tham gia của nhiều nhà khoa học và Lãnh đạo cơ quan báo chí trong Hệ thống báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam.

PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam nhấn mạnh: Báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam là một thành tố quan trọng trong việc tập hợp, đoàn kết đội ngũ trí thức KH&CN – lực lượng nòng cốt của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Ảnh: PA

Tại Hội thảo, PGS.TS Phạm Bích San, Nhà Xã hội học khẳng định báo chí giữ vai trò không thể thay thế trong phát triển khoa học công nghệ. Ông đưa ra ba lý do chính.

Thứ nhất, báo chí giúp công bố các công trình nghiên cứu, xác lập danh tiếng của nhà khoa học trong cộng đồng nghiên cứu và bảo vệ bản quyền các phát kiến, phát minh. Mỗi tờ báo, tạp chí khoa học định hình một cách nhìn thực tế cùng hướng giải quyết vấn đề nghiên cứu.

Thứ hai, báo chí cung cấp thông tin về tình trạng các vấn đề nghiên cứu: những gì đã giải quyết, những sai lầm đã xảy ra và mức độ đầu tư cần thiết. Thiếu điều này, khoa học và công nghệ mất khả năng định hướng.

Thứ ba, báo chí vinh danh các nhà khoa học, giúp công chúng hiểu biết và ngưỡng mộ hoạt động tìm tòi, phát minh. Qua báo chí, xã hội đền đáp những người làm khoa học vì lợi ích loài người.

PGS.TS Phạm Bích San, nhà Xã hội học chia sẻ quan điểm tại Hội thảo. Ảnh: HC

TS. Lê Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam phân tích hoạt động giám sát và phản biện chính sách của báo chí có căn cứ pháp lý cụ thể. Hiến pháp 2013 quy định công dân có quyền tự do báo chí, tiếp cận thông tin và tham gia quản lý nhà nước.

Luật Báo chí 2016 khẳng định báo chí là diễn đàn của nhân dân, quy định quyền tự do báo chí bao gồm phát biểu ý kiến, kiến nghị, tham gia xây dựng và giám sát thực hiện chính sách. Nhà báo có quyền hoạt động nghiệp vụ, tiếp cận thông tin không thuộc bí mật nhà nước. Luật Tiếp cận thông tin 2016 quy định công dân có quyền tiếp cận thông tin của cơ quan nhà nước, cơ quan nhà nước có trách nhiệm công khai thông tin, tạo điều kiện cho báo chí khai thác.

TS. Lê Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam chia sẻ về Báo chí giám sát, phản biện chính sách Khoa học Công nghệ. Ảnh: PA

TS. Lê Nghiêm cũng khẳng định bốn vai trò chính của báo chí trong khoa học công nghệ, cụ thể:

Báo chí đóng vai trò cầu nối thông tin giữa nhà nước, giới khoa học và xã hội. Các chính sách khoa học công nghệ thường có tính chuyên môn cao, khó tiếp cận đối với công chúng. Báo chí chuyển tải những định hướng, văn bản pháp luật thành ngôn ngữ gần gũi, giúp doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ.

Báo chí là công cụ phản biện xã hội đối với chính sách khoa học công nghệ. Trong bối cảnh khoa học công nghệ thay đổi nhanh chóng, việc xây dựng chính sách không tránh khỏi những hạn chế. Báo chí thông qua điều tra, phân tích chuyên sâu, phỏng vấn chuyên gia đưa ra những góc nhìn phản biện xác đáng, khách quan.

Báo chí tham gia giám sát quá trình triển khai và thực thi chính sách. Báo chí theo dõi tiến độ các chương trình khoa học công nghệ trọng điểm, quá trình phân bổ và sử dụng ngân sách nghiên cứu, hiệu quả chuyển giao công nghệ.

Báo chí định hướng dư luận và thúc đẩy minh bạch trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Đổi mới sáng tạo thường đi kèm với rủi ro về an toàn, đạo đức, dữ liệu cá nhân. Báo chí cung cấp thông tin khách quan, đa chiều, vừa khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo, vừa cảnh báo sớm những nguy cơ tiềm ẩn.

Chính sách dễ bị thiên lệch theo ý chí chủ quan của cơ quan soạn thảo, thiếu phản ánh nhu cầu thực tế của nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân. Xuất hiện tình trạng "chính sách trên giấy" nhưng khó áp dụng trong thực tế.

TS. Lê Nghiêm cho rằng, đầu tư vào các chương trình, dự án khoa học công nghệ kém hiệu quả, không sát thực tiễn dẫn đến lãng phí ngân sách nhà nước. Các quỹ hỗ trợ nghiên cứu có thể bị phân bổ sai, tạo "dự án treo"...

Khi không có báo chí giám sát, hoạt động triển khai chính sách có thể nảy sinh lợi ích nhóm, tham nhũng trong phân bổ kinh phí nghiên cứu hoặc cấp phép công nghệ. Thiếu cơ chế phản biện công khai khiến các sai phạm bị che giấu, TS. Lê Nghiêm cho biết thêm.

PGS. TS Phạm Bích San nhấn mạnh định hướng mới của Việt Nam để phát triển hiện tại là trông chờ vào sự đột phá của kinh tế tư nhân và dựa vào khoa học công nghệ. Phát triển báo chí là điều kiện cần cho việc thực hiện những điều đó.

Nếu thực sự muốn Việt Nam là nước phát triển vào năm 2045, trước hết phải thay đổi những tư duy lạc điệu đang cản trở sự phát triển của báo chí khoa học công nghệ nói chung, báo chí của Liên hiệp hội nói riêng, PGS. TS Phạm Bích San thẳng thắn chia sẻ.

ThS. Lê Thanh Tùng, Trưởng ban Phổ biến kiến thức Liên hiệp Hội Việt Nam, dẫn chứng Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo mới nhất có hiệu lực từ ngày 1/10/2025. Luật số 93/2025/QH15 quy định "Tổ chức nghiên cứu khoa học, tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được hình thành một hoặc một số tạp chí khoa học". Điều này tạo ra cơ hội mới cho việc phát triển báo chí khoa học.

Hội thảo có sự tham gia đông đảo của các nhà khoa học, nhà báo, Lãnh đạo các cơ quan báo chí thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam. Ảnh: PA

PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó chủ tịch Liên hiệp hội Việt Nam khẳng định, đội ngũ trí thức Liên hiệp hội Việt Nam luôn ủng hộ và đồng thuận với chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi của dân tộc. Trí thức khoa học công nghệ và các cơ quan báo chí cần nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm để chủ động xử lý vấn đề.

Phó chủ tịch Liên hiệp hội Việt Nam kết luận từ nhiều năm nay báo, tạp chí trực thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam luôn đóng vai trò then chốt trong việc kết nối, đoàn kết, tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ. Báo chí Liên hiệp hội ngày càng nâng cao vị thế, vai trò trí thức, đồng thời khai thác, phát huy nguồn lực trí thức đóng góp cho sự nghiệp phát triển đất nước.

Giải pháp phát triển mô hình các tạp chí khoa học thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam

PGS.TS Phạm Ngọc Linh kết luận Hội thảo và chỉ ra sáu giải pháp đã được các nhà khoa học, nhà báo thảo luận chia sẻ trong Hội thảo, cụ thể là:

Thứ nhất, báo chí phải "đứng trên vai khổng lồ", phóng viên, biên tập viên kết nối chặt chẽ với nhà khoa học, chuyên gia để tạo ra bài báo chất lượng.

Thứ hai, nhà báo phải phấn đấu trở thành nhà khoa học chứ không chỉ là biên tập viên đơn thuần. Chỉ khi là nhà khoa học, họ mới tiếp cận được vấn đề và biên tập được bài báo chất lượng.

Thứ ba, cơ quan báo chí cần tổ chức nhiều sự kiện, diễn đàn để giới khoa học công nghệ kết nối với giới báo chí, truyền tải công trình và kiến thức khoa học công nghệ.

Thứ tư, các cơ quan báo chí nhìn về phía trước, hướng về tương lai thay vì trăn trở với quá khứ.

Thứ năm, đồng bộ hóa sản phẩm báo chí in và báo chí điện tử. PGS.TS Phạm Ngọc Linh nhận định đây là vướng mắc về mặt cơ chế cần tháo gỡ, Liên hiệp Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam sẽ kiên trì có ý kiến với cơ quan hữu quan để có cơ chế cụ thể, khoa học hơn trong việc thiết lập nền tảng điện tử cho các Tạp chí khoa học thuộc Liên hiệp hội Việt Nam.

Thứ sáu, các cơ quan báo chí cần thể hiện chuyên sâu, chuyên nghiệp, chuyên ngành của tạp chí khoa học và tôn trọng hơn độc giả của mình. Độc giả khoa học rất tinh tế, mỗi bài báo phải cung cấp thông tin chính xác và khoa học.

PGS.TS Phạm Ngọc Linh khẳng định báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam trở thành điểm đến, cầu nối quan trọng giữa Đảng, nhà nước với trí thức và nhân dân, giữa lý luận, truyền thông và thực tiễn. Các giải pháp được đề xuất tại hội thảo đều nằm trong chức năng, nhiệm vụ đã được quy định trong điều lệ của Liên hiệp hội Việt Nam, bao gồm bảo vệ quyền lợi pháp lý của đội ngũ trí thức cũng như các tổ chức thành viên.

Nhiều điểm mới trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) Mới đây, Bộ Thông tin và Truyền thông đang dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) trong đó bổ sung khái niệm tạp chí để ...

Cần định danh rõ vai trò tạp chí khoa học Nhiều ý kiến tại Hội thảo góp ý Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đề nghị phải xem xét lại vai trò và quyền ...

Tạp chí của Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam được tính điểm cao ở 2 ngành khoa học cùng lúc Tạp chí của Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam nhận điểm công trình là 1,0 điểm ở cả hai ngành khoa học. Điều ...