Đề xuất cải thiện quy định công nhận chức danh GS và PGS: Nên giao quyền cho các Trường Đại học

Sau khi đạt chuẩn, ứng viên sẽ được cơ sở giáo dục đại học bổ nhiệm chức danh PGS. Trong ảnh: Trường ĐH Sư phạm TP.HCM trao quyết định bổ nhiệm chức danh PGS năm 2022 cho giảng viên của trường - Ảnh: TRẦN HUỲNH.

Từ thực tiễn hoạt động của hội đồng GS các cấp, hiện nay chúng ta cần cải thiện nhiều nội dung. Trước hết cần có quy định chuẩn mực về tính liêm chính khoa học và nghiêm khắc đối với đạo văn (định nghĩa, hành vi, giám sát và phương thức, mức độ xử lý).

Hội đồng GS nhà nước công nhận danh sách tạp chí khoa học quốc tế chất lượng hằng năm và kịp thời cập nhật theo thông tin chính thống từ các tổ chức theo dõi chất lượng khoa học quốc tế. Việc công nhận tuân theo các quy định quốc tế. Hội đồng nào thẩm định chưa chính xác phải chịu trách nhiệm và bị xử lý.

Cá nhân vi phạm liêm chính khoa học, trước, trong và sau khi được công nhận chức danh, sẽ bị xem xét và theo quy định, xử lý đúng mức, kể cả thu hồi công nhận chức danh, ngay khi phát hiện và kiểm chứng sự việc dù đã được công nhận chức danh.

Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì vấn đề đảm bảo liêm chính khoa học và cần có quy định và hướng dẫn thực hiện liêm chính khoa học trong toàn hệ thống, yêu cầu các cơ sở đào tạo phải có quy chế về liêm chính trong nội bộ đơn vị và có hội đồng liêm chính để xử lý các trường hợp vi phạm.

Bên cạnh đó, ần làm rõ nhiệm vụ của chức danh GS, PGS. Cần có quy định GS, PGS định kỳ báo cáo hoạt động chuyên môn của mình sau khi được bổ nhiệm chức vụ với các đơn vị quản lý.

Từ những nhận thức về vấn đề liêm chính khoa học và tác động đến quá trình công nhận chức danh GS, PGS như trên, tôi kiến nghị nên nghiên cứu để chuyển giao việc xét duyệt và công nhận GS và PGS về cho cơ sở thực hiện theo những quy chuẩn chung. Hội đồng GS nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo chịu trách nhiệm ban hành quy chuẩn, quy định và giám sát, xử lý các trường hợp vi phạm, khiếu kiện trong quá trình xét duyệt và công nhận GS, PGS của các cơ sở.

Mới đây, GS.TS Võ Văn Tới (Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM) đã chia sẻ với Báo chí:

Giao các trường công nhận nhưng phải kiểm soát chặt

Ở Mỹ, chức danh PGS, GS đều do các trường đại học bổ nhiệm. Các trường được toàn quyền tự phong PGS, GS nhưng phải thông qua một hội đồng GS với luật định rất chặt chẽ. Những quy định này được nhà trường đặt ra, nhưng phải được hội đồng GS chấp nhận. Ngoài ra khi nhà trường muốn xét bổ nhiệm PGS, GS cho người nào đó, không phải chỉ nội bộ nhà trường xem xét quyết định mà họ còn lấy ý kiến của người bên ngoài. Sau đó, hội đồng trường sẽ mời một trong số những GS đã tham gia đánh giá hồ sơ của ứng viên đến trao đổi với hội đồng để đưa ra quyết định cuối cùng.

Ở các nước, GS của một trường đại học có thứ hạng thấp có thể được nhận vào làm việc ở trường đại học có thứ hạng cao hơn (tất nhiên phải qua hội đồng tuyển dụng), nhưng người đó không được công nhận GS mà phải làm lại từ đầu. Ở Việt Nam, chức danh PGS, GS do Nhà nước bổ nhiệm được thực hiện với quy định tiêu chuẩn, thủ tục bài bản, nhưng thực tế tôi thấy có những người xứng đáng nhưng lại chưa được bổ nhiệm. Theo tôi, Nhà nước nên giao quyền cho các trường đại học tự làm việc này.

Có sự chạy chọt ở hội đồng GS cấp cơ sở

Để viết và công bố một bài báo khoa học chất lượng và đăng được trên một Tạp chí quốc tế uy tín đòi hỏi mất nhiều công sức nghiên cứu khoa học. Thời gian có khi kéo dài cả 6 tháng đến 1 năm nếu thấy đạt được yêu cầu thì mới xuất bản. Thực tế đang cho thấy không ít ứng viên GS, PGS có quá trình nghiên cứu không liên tục và cố "chạy" bài báo để làm hồ sơ rất bất thường và tính liêm chính khoa học dễ bị nghi ngờ.

Hiện vẫn còn những hồ sơ ứng viên dưới sàn quy định "lọt lưới". Theo tôi, đó là trách nhiệm của các hội đồng GS cơ sở đã bỏ qua quy định của Hội đồng GS nhà nước. Việc này có thể do vô ý do năng lực hạn chế và rất có thể do "tình cảm" vì nể "anh dễ cho người của tôi, tôi dễ cho người của anh", có sự chạy chọt ở hội đồng GS cấp cơ sở.

Để đạt được chức danh GS, PGS đòi hỏi ứng viên nhiều năng lực và phẩm chất. Việc không biết tạp chí dỏm, không phù hợp với chuyên ngành của mình như giải thích của một số ứng viên cho thấy phẩm chất rất có vấn đề và cần loại vĩnh viễn những hồ sơ đó ra khỏi quá trình đăng ký xét duyệt.

Thực tế cho thấy hội đồng cơ sở có chất lượng thẩm định không cao. Nên chăng phải có quy định về năng lực chuyên môn của thành viên hội đồng, có thể mở rộng đối tượng trở thành thành viên chỉ cần có học vị tiến sĩ, nhất là những người được đào tạo xuất sắc ở nước ngoài, vì không cứ GS đã là giỏi, không phải "cứ lấp lánh ngỡ là vàng".

TS Hoàng Ngọc Vinh (nguyên vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học - Bộ GD-ĐT).