Nhiều dự án điện mặt trời hưởng giá ưu đãi sai đối tượng. Ảnh: Xuân Ngọc.

Kết luận thanh tra của Chính phủ vừa công bố về việc chấp hành chính sách và pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch điện VII và VII điều chỉnh, đã chỉ ra nhiều khuyết điểm và vi phạm của Bộ Công Thương trong quản lý các dự án điện. Bùng nổ đầu tư vào điện gió và điện mặt trời, theo Thanh tra Chính phủ, đặt ra nhiều vấn đề cần được chú ý.

Tuy nhiên, từ một góc độ khác, việc đầu tư vào các dự án điện gió và điện mặt trời từ năm 2018 đến 2021 đã đóng góp một lượng điện đáng kể cho nền kinh tế, chiếm khoảng 15-16% sản lượng điện toàn hệ thống. Trong thời kỳ thiếu điện gần đây, nguồn điện tái tạo đã giảm thiểu mức độ thiếu điện.

Kết quả thực tế từ năm 2019 đến năm 2022 cho thấy sản lượng điện tái tạo tăng đáng kể, giúp giảm chi phí điện từ nguồn chạy dầu giá cao. Theo báo cáo của Chính phủ, có thể tiết kiệm được khoảng 10.850-21.000 tỷ đồng.

Doanh nghiệp Điện lực Quốc gia (EVN) thông báo rằng giá điện từ năng lượng mặt trời và gió trong 3 năm qua thấp hơn so với giá điện từ nhà máy than nhập khẩu. Nếu không sử dụng năng lượng tái tạo, việc phải mua thêm điện từ than nhập khẩu sẽ tăng chi phí. Trong ngày nắng nóng đỉnh điểm vào ngày 19/5/2023, điện mặt trời và điện gió đã cung cấp 115 triệu kWh trong tổng sản lượng điện là 923 triệu kWh (12,5%).

Tuy nhiên, kết luận thanh tra chỉ ra nhiều vấn đề trong quản lý và thực hiện các dự án này. Cụ thể, có 14 dự án điện tái tạo đang hưởng giá ưu đãi không đúng và gây hậu quả nặng nề cho EVN. Có 26 dự án điện mặt trời và điện gió được điều chỉnh và đưa vào vận hành mà không có văn bản chấp thuận từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Mặt khác, các doanh nghiệp đầu tư vào các dự án này cũng đang đối mặt với những khó khăn về quản lý hợp đồng và giá ưu đãi. Các quy định chưa rõ ràng và sự chậm trễ trong việc ban hành các hướng dẫn đã tạo ra nhiều vấn đề cho cả doanh nghiệp và các cơ quan quản lý.

Trước đó, Bộ Công Thương đã yêu cầu EVN tiến hành rà soát và đề xuất giải pháp kinh tế để xử lý tình trạng này trước ngày 31/8.

Thông tin cụ thể các dự án điện mặt trời bao gồm: Hacom Solar, Sinenergy Ninh Thuận 1, Thuận Nam Đức Long, Thiên Tân Solar Ninh Thuận, Phước Ninh, Mỹ Sơn 2, Mỹ Sơn, Solar Farm Nhơn Hải, Bầu Zôn, Thuận Nam 12, SP Infra1, Adani Phước Minh, Hồ Bầu Ngứ (Ngăn 473), Nhà máy điện mặt trời 450 MW kết hợp trạm 500 kV Thuận Nam và Đường dây 500kV, 220kV. Các dự án này đã và đang được hưởng cơ chế giá khuyến khích không đúng với Nghị quyết số 115/NQ-CP ngày 31/8/2018.

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, giá FIT 9,35 UScent/kWh đã được áp dụng cho các dự án này một cách không đúng đối tượng quy định trong Nghị quyết số 115/NQ-CP. Điều này dẫn đến việc từ năm 2020 đến 30/6/2022, EVN đã phải thanh toán tăng thêm khoảng 1.481 tỷ đồng so với việc thanh toán theo quy định.

Bên cạnh việc xử lý tình trạng này, EVN còn được yêu cầu làm việc với các dự án điện mặt trời và điện gió đã được công nhận vận hành thương mại (COD) theo giá FIT. Cụ thể, EVN sẽ phải thực hiện các bước như ký hợp đồng mua bán điện, kiểm tra điều kiện và đóng điện điểm đấu nối, kiểm tra khả năng sẵn sàng phát điện, công nhận COD, và thanh toán tiền mua bán điện.

Bộ Công Thương cũng đặt ra yêu cầu đối với các dự án điện mặt trời mái nhà được xây dựng trên đất nông nghiệp, lâm nghiệp dưới mô hình đầu tư trang trại nuôi trồng. EVN cần phối hợp với các công ty điện lực tỉnh để rà soát và đề xuất giải pháp xử lý với từng dự án cụ thể.

Đây được coi là một bước quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong việc xử lý giá khuyến khích cho các dự án điện mặt trời tại Việt Nam. EVN được kỳ vọng sẽ tiến hành các bước cụ thể để giải quyết tình trạng này, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành điện mặt trời tại đất nước.