Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng
Nghề báo là một nghề đặc biệt, đòi hỏi những con người đặc biệt. Đó là nghề cầm trên tay một lưỡi dao sắc bén - có thể mở đường cho tri thức, sự thật và tiến bộ, nhưng cũng có thể gây tổn thương nếu thiếu thận trọng. Sức mạnh của báo chí là rất lớn, nhưng đi cùng với đó là trách nhiệm rất cao, bởi nếu được sử dụng đúng cách, nó sẽ mang lại lợi ích to lớn cho xã hội, còn nếu lạm dụng hoặc thiếu chuẩn mực, hậu quả có thể vô cùng nghiêm trọng.
Báo chí cách mạng ở chỗ tiên phong. Tiên phong là đi đầu. Nghề báo là nghề dấn thân là vì vậy. Báo chí bây giờ không chỉ còn là thông tin mà còn là tri thức. Là phân tích, là tìm ra những viên ngọc trong cả núi thông tin. Trên tri thức là understanding (hiểu biết). Trên understanding là insight (thấu hiểu). Trên insight là ngộ. Thế có nghĩa là ngoài thông tin còn nhiều cấp độ khác nữa để báo chí khai thác, nhất là khi thông tin bây giờ bị các mạng xã hội lấn sân.
Báo chí không chỉ dùng cây bút, tờ giấy mà còn là công nghệ. Thời đại thay đổi thì công cụ thay đổi. Nghề báo luôn phải dùng các công cụ mới. Công cụ không thay đổi nghề mà chỉ giúp làm nghề tốt hơn, ở các cấp độ cao hơn. Nhưng không kịp thời dùng công cụ mới thì nghề có thể bị lấy mất.
Báo chí cách mạng thì cách mạng phải nuôi. Báo chí mà dựa trên thị trường hoàn toàn thì có thể bị thị trường hoá, bị thị trường dẫn dắt. Báo chí cách mạng phát triển bền vững thì nhà nước phải nuôi, tức là đặt hàng 20-30%.
Muốn viết hay thì phải lặn lội xuống cuộc sống. Cây đời thì luôn xanh tươi. Báo chí muốn xanh tươi thì phải bám vào đời là vì thế. Nhà báo bây giờ hơi thích lặn lội trên mạng, nhưng nếu muốn đời thì phải ra ngoài kia. Mạng thì thông tin đã thứ cấp rồi.
Muốn viết ngắn thì biết nhiều mới nói một. Không thể viết ngắn được là vì biết 1 mà cứ muốn nói 2-3. Muốn viết ngắn thì cũng cần nhiều thời gian suy nghĩ hơn. Nhà toán học Blaise Pascal thế kỷ 17, trong thư gửi một người bạn, đã xin lỗi như sau: "Tôi không có đủ thời gian để viết một bức thư ngắn hơn, nên đã viết dài."
Báo chí phải kể được câu chuyện hay. Câu chuyện lay động lòng người thì mới đi xa, mới thấm vào nhận thức của người đọc. Mà thay đổi nhận thức mới là mục tiêu của truyền thông. Một câu chuyện hay có thể thay đổi đời người. Thông tin thì chóng bị quên, bị thông tin khác đè lên.
Tin tức nhanh thì mạng xã hội tốt hơn báo chí. Nếu là tin xác thực thì báo chí lại tốt hơn. Nếu là phân tích, tạo ra tri thức thì báo chí lại hơn nữa. Vậy là mạng xã hội lấy đi một số thứ để báo chí quay về với nghề chính của mình, quay về với các giá trị cốt lõi của báo chí là xác thực, minh bạch, độc lập, cân bằng, nhân đạo và có trách nhiệm với cộng đồng.
Con người thì có phần con là bản năng gốc và có phần hướng thiện, hướng người. Báo chí là tập trung vào phần thứ hai của con người. Nó ít vật chất, nhiều tinh thần. Bởi vậy nghề báo theo đúng nghĩa thì khó mà giầu có về vật chất. Làm báo thì nên chấp nhận cái này. Nếu không chấp nhận thì nên chọn nghề khác.
Người hiện đại thì cần thành thạo, như là biết đọc - biết viết, 3 ngôn ngữ: tiếng Việt để giữ gìn bản sắc, tiếng Anh để kết nối với thế giới, và ngôn ngữ số để làm việc, sáng tạo và sống chủ động trong kỷ nguyên số. Nhà báo càng phải như vậy.
Một quốc gia muốn trở thành nước phát triển phải dựa vào sức mạnh tinh thần là chính - tức là năng lực tư duy, khát vọng vươn lên và tinh thần đổi mới sáng tạo trong mỗi người dân. Sức mạnh tinh thần ấy không tự nhiên có, mà được hình thành từ những nhận thức mới về thế giới, về chính mình và về con đường phía trước. Báo chí, với vai trò là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng, có sứ mệnh đặc biệt: không chỉ phản ánh thực tại, mà còn góp phần định hình nó, bằng cách dẫn dắt dư luận, làm sáng tỏ vấn đề, khơi mở tư duy, thay đổi nhận thức xã hội. Khi nhận thức thay đổi, tư duy đổi mới, thì nguồn lực mới sẽ được khai phóng, từ trí tuệ, sáng tạo, đến niềm tin và hành động. Đó chính là động lực để Việt Nam bước vào một kỷ nguyên phát triển mới, chủ động và tự tin hơn.
Nguyễn Mạnh Hùng
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ
