Gỡ rối chính sách tài chính cho ngành khoáng sản bứt phá

Bất cập trong chính sách tài chính

Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò nền tảng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguyên liệu thiết yếu cho các ngành công nghiệp trọng điểm mà còn đóng góp quan trọng cho ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, theo Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn, doanh nghiệp khai khoáng hiện đang phải thực hiện song song hai nghĩa vụ tài chính lớn. Đó là thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên 2009 và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản 2010 được kế thừa trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024.

Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng Ban Pháp chế VCCI phát biểu tại sự kiện.

Ông Đậu Anh Tuấn nhận định, cả hai khoản thu này đều nhằm mục tiêu đảm bảo Nhà nước thu được phần giá trị từ tài sản công là tài nguyên khoáng sản. Tuy nhiên, việc áp dụng đồng thời hai cơ chế thu trên cùng một đối tượng đang đặt ra thách thức về tính hợp lý. Bởi nghĩa vụ tài chính hiện có thể chiếm tới 30-40% doanh thu của doanh nghiệp, trong khi thông lệ quốc tế chỉ khoảng một nửa con số này.

Nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn Bộ Tài chính Nguyễn Văn Phụng cho biết, các doanh nghiệp khai khoáng đang thực hiện nhiều nghĩa vụ tài chính khác nhau, bao gồm nghĩa vụ về đất đai, môi trường và thuế, phí, lệ phí. Riêng nhóm thuế đã có tới 9 loại, trong đó có thuế tài nguyên, thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, thuế bảo vệ môi trường, lệ phí cấp phép hoạt động khoáng sản, cùng các khoản đóng góp cho hạ tầng và công tác bảo vệ môi trường địa phương.

Tính riêng thuế thu nhập doanh nghiệp, đối với lĩnh vực khai khoáng có thể lên tới 50%, trong khi mức chung của nền kinh tế chỉ khoảng 25%. Hơn thế, giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản vẫn tồn tại sự giao thoa đáng kể khi cùng dựa trên giá trị tài nguyên khai thác. Hai khoản thu này lại được quản lý bởi hai cơ quan khác nhau, khiến doanh nghiệp phải kê khai, nộp và quyết toán riêng biệt. “Mức thuế cao và cơ chế thu chồng chéo dễ làm tăng chi phí tuân thủ, giảm hiệu quả đầu tư” - ông Nguyễn Văn Phụng bày tỏ.

Đại diện Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam - Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, việc tính tiền cấp quyền dựa trên trữ lượng khoáng sản phê duyệt không bảo đảm tính chính xác do sai số theo từng cấp trữ lượng. Doanh nghiệp buộc phải nộp tiền trong nửa đầu thời hạn cấp phép, khi dự án chưa ra sản phẩm, dẫn đến áp lực vốn lớn, ảnh hưởng dòng tiền và tiến độ đầu tư.

Từ góc độ doanh nghiệp, Phó Tổng Giám đốc Masan High-tech Materials Phan Chiến Thắng cho biết, trong quá trình lập kế hoạch tài chính, các doanh nghiệp thường dự kiến thuế tài nguyên ở mức dưới 10%. Tuy nhiên, khi dự án đi vào hoạt động, mức thuế thực tế có thể dao động từ 6-25%. Điều này khiến việc cân đối tài chính và tính toán hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn. Mặt khác, việc thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản sau khi dự án đã đi vào vận hành phần nào ảnh hưởng tới tiến độ và dòng tiền của doanh nghiệp. Khi cộng thêm phí bảo vệ môi trường, tổng các loại thuế, phí (chưa tính thuế thu nhập doanh nghiệp) chiếm khoảng 24-26% doanh thu, sẽ tác động nhất định đến sức cạnh tranh của ngành.

Kiến nghị điều chỉnh chính sách phù hợp thực tiễn

Từ thực tế, doanh nghiệp mong muốn Nhà nước tăng cường đối thoại, tham vấn thực chất với khu vực tư nhân trong quá trình xây dựng chính sách, nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa mục tiêu thu ngân sách, quản lý tài nguyên và khuyến khích đầu tư. Đồng thời, cần xem xét tổng thể chính sách tài chính và phi tài chính để vừa khai thác hiệu quả tiềm năng khoáng sản, vừa bảo đảm cân bằng với yêu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Đối với thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, doanh nghiệp kiến nghị nghiên cứu khả năng điều chỉnh, đơn giản hóa cơ chế thu, hướng tới tỷ lệ hợp lý hơn.

Các chuyên gia cũng cho rằng, việc rà soát, hoàn thiện chính sách tài chính đối với ngành khai khoáng không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, mà còn góp phần tạo môi trường đầu tư minh bạch, công bằng, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu và phát triển bền vững. Cần xây dựng một hệ sinh thái chính sách tài chính đồng bộ, linh hoạt; không nên dừng ở vai trò công cụ thu ngân sách, mà phải trở thành công cụ điều tiết phát triển, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ hiện đại, khai thác tiết kiệm tài nguyên và phục hồi môi trường sau khai thác.

Toàn cảnh hội thảo.

Ông Nguyễn Văn Phụng cho rằng, việc nghiên cứu hợp nhất hoặc điều chỉnh cơ chế thu có thể giúp đảm bảo nguồn thu ngân sách, đồng thời giảm gánh nặng hành chính và chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Phải biến Thuế và phí thành đòn bẩy để khuyến khích đổi mới, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. “Khi doanh nghiệp có niềm tin vào chính sách, họ sẽ đầu tư dài hạn, công nghệ cao, từ đó tạo ra giá trị thực cho nền kinh tế" - ông Nguyễn Văn Phụng khẳng định.

Ông Đậu Anh Tuấn cho rằng, cần có cách tiếp cận mới trong thiết kế chính sách tài chính - "thu ít nhưng hiệu quả, thu minh bạch và công bằng". Điều này đòi hỏi phải rà soát toàn diện các khoản thu, tránh chồng chéo, tạo động lực cho doanh nghiệp chuyển đổi mô hình khai thác sang chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng.

Đại diện Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam - Bộ Nông nghiệp và Môi trường chia sẻ, nhằm khắc phục những bất cập trong việc thu tiền cấp quyền khai thá khoáng sản, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 193/2025/NĐ-CP điều chỉnh theo hướng đơn giản hóa, minh bạch và dễ thực hiện hơn.

Cụ thể, nghị định quy định lại phương thức thu - nộp tiền cấp quyền, cơ chế phê duyệt, điều chỉnh, gia hạn nộp và quyết toán khoản thu, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và giảm gánh nặng quản lý. “Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẵn sàng tiếp thu ý kiến của doanh nghiệp và chuyên gia để tiếp tục hoàn thiện chính sách trong thời gian tới. Cần đảm bảo nguyên tắc hài hòa lợi ích - Nhà nước thu đúng, doanh nghiệp có thể phát triển, và địa phương có nguồn lực tái đầu tư cho hạ tầng, bảo vệ môi trường” - Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh.